Osmanlı da Bed -i Besmele nasıl yapılırdı ( 4 yaş 4 ay 4 gun töreni) ( Osmanlı da okuma yazmaya başlama töreni)

Bed_i besmele töreni osmanlı da , çocukların okula başlamalarını eğlenceli  hale getiren çocuklarda okula başlama isteği  oluşturması için önemli olan ve ayrıca ailelerin toplum içerisinde çocuklarının okula başlaması ile gurur duymalarına sebebiyet veren bir toren. Genel olaraak 4 yas 4 ay 4 gun de yapilan ; amin alayları ( bed'i besmele törenleri )" ni paylaşayım dedim. Artık unutulan ve çok da bilinmeyen.

Osmanlıda çocuk herhangi bir mevsimde okula başlatılırdı. Ancak, üç aylar, kandil geceleri gibi kutlu sayılan bir zaman, ya da Pazar veya Perşembe günlerinden biri seçilirdi.  Uğursuz sayıldığı gibi bir kabulle Safer ayına denk gelmemesine çalışılırdı. Sefer ayına denk gelirse toren ertelenirdi.

 Erkek veya kız çocukları dört yaş dört ay dört günlükken  okula veriş  zamanları gelmiş olmaktaydı. Çocuğun babası en yakın okulun hoca efendisini bir gün yemeğe davet ederek çocuğunu okula vermek istediğini söyler ve o gün için gerekli hazırlıkların yapılmasını rica ederdi.

 Bed i Besmele’ye başlayacak çocuğun giyeceklerinin süslenmesi: Besmele’yebaşlayacak olan çocuk, yeni elbise giyinmiş, elbiseleri değerli mücevherlerlesüslenmiş, boynuna kıymetli bir şal ve sırmalı bir cüz kesesi asılmış bir şekilde amin alayını beklerdi Çocuğa yeni elbise diktirilir, minderi, cüz kesesi hazırlanır, elifbe cüzü alınırdı.

Besmele’ye başlayacak çocuğun Âmîn alayı tarafından faytonla gezdirilmesi:

Besmele’ye başlayacak çocuğu götürecek olan fayton, kapının önünde hazır beklerdi. Faytonun fenerlerine askılar asılır, çocuğun mektepte üzerine oturacağı yuvarlak veya kare şeklinde kadife gibi kıymetli kumaşlardan yapılan minder, rahle ile birlikte bir kişinin başı üzerinde, faytonun tam önünde taşınırdı. Çocuk faytona, yakınları ile bindikten sonra fayton hareket ederdi. Faytonun arkasında ilahi okuyanlar, onların arkasında da âmînciler ilerlerdi. 

Bu grubu ilahici başı yönetir, ilahilerin her mısrasından sonra âmînciler âmîn derlerdi. Bu şekilde önceden belirlenmiş bir güzergâhta rengârenk dolaşan alay, bütün halkın dikkatini hoca merasim günü mektepte okuyan çocukları sıraya dizer, öndekiler yüksek sesle ve koro halinde ilahiler okuyarak, arkadakiler de beyit aralarında "amin!" diye bağırarak neşe içinde çocuğun evine gelirlerdi.

Çocuğun ailesi tanınmış ise komşu okulların hocaları ile öğrencileri de törene davet edilirlerdi. İstanbul'da oturan ailelerin okula başlayacak çocuğu törenden önce Eyüp Sultan'a götürerek birlikte dua etmeleri adetti.

Mektepten hareket eden amin alayı, eve doğru yaklaşırken çocuk kapıda bekletilir, amin alayı eve gelince hoca dua eder, arkasından herkes "amin!" derdi. Daha sonra çocuk önceden süslenerek hazırlanmış bir arabaya veya midilli adı verilen bir ata bindirilir ve ilahiler söylenerek çıkılırdı. Kafilenin önünde iki kişi atlastan yastık üzerinde cüz kesesi ileelifbayı, arkasındaki çocuğun mektepte oturacağı minder ile okurken cüzünü üzerine koyacağı rahleyi taşır, onun arkasında çocuğun oturduğu

araba veya midilli , sonra ikişerli sıra halinde mektebin hocası, ilahiciler ve aminciler yürürlerdi. 

Çocuğun ailesi ile davetliler ve halk kafilenin arkasında giderlerdi. Şehrin sokaklarında bir müddet bu şekilde dolaştıktan sonra çocuk mektebe getirilirdi. Yine usulüne uygun olarak hocasından ilk dersini aldıktan sonra onun ve davetlilerin ellerini öper, talebelerden biri aşr-ı şerif okur ve hocanın yaptığı dua ile tören biterdi. Tören sonunda çocuğun ailesince hazırlanmış yemekler yenilir, hocaya, kalfaya, ilahi okuyan ve amin alayına katılan bütün çocuklara hediye ve harçlıklar dağıtılırdı.

Bed’-i Besmele’nin gerçekleşmesi: Âmîn alayı bu şekilde daha önceden belirlenmiş güzergâhta dolaştıktan sonra, çocuğun evinin kapısının önünde durur, okunan ilahi ve gülbank (hep bir ağızdan ve makamla yapılan dua)la eve girerdi. Besmele’ye başlanacak evin sofasında veya en büyük odasında minderler, seccadeler serilmiş, öd ağacı ile buhurlar yakılmış olurdu. Mektebin hocası, odanın ortasındaki mindere, Besmele’ye başlayacak çocuk da hocanın karşısında otururdu. Evde bilginlerden veya şeyhlerden biri varsa hocanın yerini alırdı.

                         

Çocuk, boynundaki Elifba cüzünü çıkartır, hoca ile aralarındaki rahleye koyar,ailenin ekonomik gücüne göre bafon (aslı fakfon, bakır, nikel ve çinkodan oluşan gümüş görünüşünde bir alaşım), pirinç, gümüş veya altından hilal (harfleri işaretlemede kullanılan araç)ini de eline alırdı. Hoca, Besmele çekip Rabbi Yessir’i okuduktan sonra, Arapça harfleri teker teker okur ve öğrencisine de okutturur, Rabbi zidni ilmen duasıyla dersi bitirirdi. Öğrenci hem hocanın hem de odadakilerin ellerini öptükten sonra, hoca veya başka birisi tarafından dua edilip, tören tamamlanırdı. Evin müsait olmaması durumunda tören okulda da yapılabilirdi, o zaman ikram edilecek lokma tatlısı okulda dağıtılırdı.

Ziyafet: Sofralar kurulur, Âmîn alayına katılan öğrencilere, törene katılanlara yemek verilir veya yalnız lokma tatlısı ikram edilirdi.

Törenin sonunda çocuklara para dağıtılması ve hediye verilmesi: Âmîn  Alayındakilere, ilahicilere para dağıtılır; mektep hocasına ve kalfalara nakdî hediyenin yanında cebelik çuha, mintanlık kumaş da hediye edildiği olurdu.toren bu şekilde sona erir di.

Kaynaklar

*TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI DERGİSİ REVIEW OF THE INSTITUTE OF TURKOLOGY Y KURULU, EE YARDIMCISI, T HAZIRLIK - turkiyat.selcuk.edu.tr

*Konya Darulhuffazs from Classic Ottoman Education Institues (XVII. century)

*I. Abdülhamit'in Şehzadelerinin Bed'-i Besmele Törenini Anlatan Enderûnlu Fâzıl'ın Sûrnâme-i Şehriyâr'ı Üzerine NKOÇ KESKİN - Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2010 - mahallemektebi.com.tr *ÂMİN ALAYI VE RESİMLERDE ELE ALINIŞ M ÜSTÜNİPEK, Ş ÜSTÜNİPEK - Art-Sanat, 2014 - journals.istanbul.edu.tr*Osmanlı Eğitim Geleneğinde Eğitici Drama Mİ BAĞDATLI - İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi …, 2012 - journals.istanbul.edu.tr